O`ZBEK :: ENGLISH    

LIBRARY

       
NASR bo`limi - ikkinchi guruh sho`'balar.
        Shashmaqom shakllanishi jarayonining dastlabki davrlarida birinchi guruhga kirgan "Saraxbor", "Nasr" deyilgan, sho`’balar va Ufarlar yaratilgan edi. Keyingi yillarda esa "Shashmaqom" tobora boyib bordi. Uning tarkibiga bastakor san’atkorlar tomonidan yangidan yangi sho`’balar kiritildi. Natijada, Savt va Mo`g`ulchalar tarzida bir qancha sho`balar yaratildi hamda «Shashmaqom» ikkinchi guruh sho`’balari jumlasiga kiritildi.
        Bu sho`’balar so`ngi davr maxsuloti ekanini yozma manbalar ham tasdiqlaydi. XIX asrda yozilgan hamda "Shashmaqom" yo`llariga aytiladigan she’r matnlari keltirilgan to`plamlarda "Savt" yoki «Mo`g`ulcha» - degan nomlar asosan uchramaydi. Bundan bir qo`lyozma to`plam istisno bo`lib, unda keltirilgan Savtga aytiladigan she’r matni hozirgi Savtlardagiga mos kelmaydi. Manbalarda, boshqa nomlar bilan aytiladigan sho`’balar ham eslatilib o`tilmaydi. Xorazm maqomlari tarkibiga ular umuman kirmay qolgan, bu narsa Savt - Mo`g`ulcha turidagi sho`’balar va ularning shaxobchalari XIX asr oxiri XX asr boshlarida yuzaga kelganligini ko`rsatadi.

        Bu o`rinda "Mo`g`ulcha" iborasi shu nomli doira usulining ifodasi "Savt" esa - tovush, aks sado ma’nolarida ma’lum kuy yoka ashulaga taqlid qilib yaratilgan musiqa asaridir.
Ikkinchi guruh sho`’balari
birinchi guruh sho`’balaridan tubdan farq etadi. Birinchi guruh sho`’balarn «Saraxbor»,"Talqin" va "Nasr"lar taronalari bilan yaxlit turkum tarzida ijra etiladi. Ikkinchi guruh sho`’balari esa, kuy mavzulari nuqtai nazaridai biri-biriga hech o`xshamaydi, shu sababdan ham ular o`z shaxobchalari «Talqincha», «Qashqarcha», "Soqiynoma" va "Ufar" qismlari bilan alohida turkum tarzida ijro etiladi.
        Ikkinchi guruh sho`’balari Savt va Mo`g`ulchalar usulida ijro etiladigan ashula yo`llaridir. Faqat Navo maqomida Mustazodi Navo sho`’basi «talqin» doira usulida ijro etiladi.
        Ikkinchi guruh sho`’balari, asosan, besh qismli bo`lib, asosiy ashula yo`llaridan tashqari shahobchalari Talqincha, Qashqarcha, Soqiynoma va Ufar - deb nomlanadi va shu nomli doira usullari ijro etiladi.
        Savt va Mo`g`ulchalarning asosiy yo`llari 5/4.
        Talqinchasi 3/4, 3/8.
        Qashqarchasi 4/4.
        Soqiynomalari 4/4
        Ufarlari 6/8 yoki 3/4 takt o`lchovlaridagi doira usullarida ijro etiladi. Ular Ramal, Komil, Muzore’, Rajaz, Mutaroqib deyilgan vazndagi she’rlar bilan o`qiladi. (Qaralsin: «Maqomlar masalasiga doir» , 227-bet)
        Ikkinchi guruh sho`’balari orasida Rok, Iroqi Buxoro, Mustazodi Navo o`z tuzilishi bilan Savt va Mo`g`ulcha sho`’balaridan farq qiladi va ularning birinchi (bosh) qismlari Saraxbor va Talqin usullarida ijro etiladi.

© Husniddin ATO,2003-2008