| |
|
NASR
bo`limi - birinchi guruh sho`'balar.
|
|
|
Shashmaqomning
birinchi guruh sho`’balariga Sarahbor, Talqin,
Nasr, ularning taronalari va Ufar qismlari kiradi.
Har bir maqom turkumi Sarahbor bilan boshlanadi.
Ularning qisqacha tavsifi quyidagichadir:
SARAXBOR
- Sar - tojikcha bosh, axbor – arabcha "xabar"
so`zining ko`pligi, ya’ni bu ibora ashula
turkumlari tuzilishidan darak beruvchi bosh ashula
yo`li, ashula bo`limining bosh mavzui ma’nosidadir.
Olti maqomning har birida ular maqomlar nomi bilan
qo`shib, Saraxbori Buzruk, Saraxbori Rost, Saraxbori
Navo, Saraxbori Dugoh, Saraxbori Segoh va Saraxbory
Iroq - deb nomlanadi.
Ularning
doira usuli:(an’anaviy iboralar bilan: bak
– bum)
Ular
Muzore’ Mujtass, Mutaqorib, Ramal vaznlaridagi
11-14-15 bo`g`inli she’rlar bilan o`qiladi.
Saraxborlar
vazmin doira usulida ijro etilsada, turli maqomlarda
o`ziga xos ohang va kuy mavzuiga ega. Ularning
taronalari oltitagacha yetib, 3/4, 4/4 variantlari
bilan, 3/8 3/4 yoki 3/4 3/8, 3/4 4/4, 3/4 takt
o`lchovlaridagi doira usullari jo`rligida ijro
etiladi.
|
|
TALQIN
- nomli sho`’balar Iroqdan tashqari hamma
maqomlarda uchraydi va Talqini Uzzol, Talqini
Ushshoq, Talqini Bayot, Talqini Chorgoh, Talqini
Segoh deb yuritiladi.
Talqin
so`zi arabchada «tushuntirish», «nasihat
etish» ma’nolarini bildiradi. Bu ibora
doira usulining ham ifodasi: (an’anaviy
iboralar bilan; bum - bak - bum – baka)
Unga
mos she’rlar Ramal bahridan:
Foilotun-foilotun-foilotun-foilun.
Talqin
yo`llari Uzzol, Ushshoq, Bayot, Chorgoh, Segoh,
Nasr va Ufar yo`llari bilan hamohang va bu sho`’ba
qismlar bir-birining ritmik variantlaridir. Ularning
taronalari esa Saraxborlardagi kabi vazifani bajaradi.
NASR
– (Sochma, ko`mak, zafar
ma’nosida) ular Shashmaqomda o`n to`rttadir:
Buzrukda
- Nasrulloyi, Nasri Uzzol;
Rostda
- Nasri Ushshoq, Navro`zi Sabo;
Navoda
- Nasri Bayot, Orazi Navo, Husayniy Navo;
Dugohda
- Nasri Chorgoh, Orazi Dugoh, Husayniy Dugoh;
Segohda
- Nasri Segoh, Navro`zi Xoro, Navro`zi Ajam;
Iroqda
- Muxayyari Iroq.
Ular
6/4 takt o`lchovidagi doira usulida ijro etiladi;
(baka
- bum - bak - ist - bum – baka)
Ularga
aytiladigan she’r vazni Hajaz bahridan:
Mafoiylun
- mafoiylun - mafoiylun – mafoiylun.
Nasrlarda
ham bir nechadan taronalar mavjud (3-4 tadan oshmaydi,
ba’zilarida esa, umuman uchramaydi) masalan:
Xusayniy
Navo va Dugoh).
U
F A R – maqomlarning yakunlovchi
qisni bo`lib, doira usulida ijro etilada.
(bum - baka - bum - bak; bum - baka - bak -bum
– bak).
Ularni
ijrosi uchun turli vazndagi (Ramal, Hazaj, Razaj)
she’rlardan foydalaniladi. Har bir maqomning
sho`’balari va ularning taronalari turkum
tarzida ijro etilib, Ufar bilan tamomlanib, oxirgi
suporish bilan yakunlanadi. Bu suporishlar saraxborlarning
ashula boshidagi jumlalaridir. (Suporish
- topshiruv ma’nosida turkumni
Saraxborga uzatadi va u bilan yalunlanadi. |
|
|
